اختلال تفکر thought disorder

تفکر، جریان هدفدار عقاید، نمادها و تداعی­ها که در مقابل یک مساله یا کار شروع شده و به نتیجه­­ای واقع‌گرایانه منتج می­شود. توالی منطقی این جریان حاکی از طبیعی بودن تفکر است. انحراف‌­های گاه به گاه از منطق که لغزش‌های فرویدی نیز خوانده می‌شود، جزئی از تفکر نرمال خوانده می‌شود.[1]اختلال در تفکر به سه بخش تقسیم می­شود که عبارتند از:

یک. اختلال کلی در فرم یا فرآیند تفکر که شامل اختلالات زیر است:[2]
الف. اختلال روانی: سندرم رفتاری یا روانی با اهمیت بالینی، همراه با ناراحتی یا ناتوانی که واکنش قابل انتظار در مقابل حادثه­ای خاص نباشد.
ب. روان‌پریشی: ناتوانی برای تفکیک واقعیت از خیالات، اختلال سنجش واقعیت و خلق واقعیت جدید در مقایسه با نوروز[3].
ج. سنجش واقعیت[4]: قضاوت و ارزیابی عینی دنیای خارج از خود.
د. اختلال تفکر صوری[5]: اختلال در فرم تفکر تا محتوای آن. تفکری که با واژه‌سازی و ساختار غیرمنطقی همراه است و فرآیند تفکر مختل است.
ه. تفکر غیرمنطقی[6]: تفکر، حاوی نتیجه­گیری­های اشتباه یا تناقض­های درونی است. وقتی این طرز تفکر بروز کرده و ناشی از ارزش­های فرهنگی و نقص­های هوشی نباشد، بیمارگونه است.
و. تفکر کاذب[7]: فعالیت ذهنی ناهماهنگ با منطق و تجربه. به این نوع تفکر، واقع‌گریزی در تفکر می‌گویند.
ز. تفکر اوتیستیک[8]: تفکری که امیال درونی را اقناع کرده ولی با واقعیت هماهنگ نیست.
ح. تفکر سحرآمیز[9]: نوعی تفکر کاذب که در آن، افکار و کلمات دارای نیرو فرض می­شوند.
ط. تفکر فرآیند اولیه[10]: اصطلاح کلی برای تفکری که کاذب، غیرمنطقی و سحرآمیز است. به‌طور طبیعی در رویا و به صورت بیمارگونه در سایکوز مشاهده می­شود.
ی. بینش هیجانی[11]: سطح عمیق از فهم و آگاهی که ممکن است به تغییرات مثبت در شخصیت فرد منجر شود.
دو. اختلالات خاص در فرم تفکر که شامل اختلالات زیر است:
الف. واژه‌سازی[12]: ساختن واژه­های جدید توسط بیمار، معمولا با ترکیب سیلاب‌های سایر کلمات، اغلب در اسکیزوفرن مشاهده می­شود.
ب. سالاد کلمات[13]: ترکیب نامربوط کلمات و عبارات.
ج. حاشیه‌پردازی[14]: گفتار غیرمستقیمی که با تاخیر در ادای مطلب همراه است. شخص، بالاخره از مبداء به مقصد مورد نظر می­رسد و با اضافه کردن مفرط جزئیات و اشارات داخل پرانتز مشخص می­شود.
د. تفکر مماسی[15]: ناتوانی در داشتن تداعی­های هدفدار در تفکر که در آن سخنگو هرگز به مقصد نمی­رسد.
ه. بی‌ربطی[16]: افکاری که عموما قابل فهم نیست. در کنار هم بودن افکار و کلمات بدون هیچ ارتباط گرامری یا منطقی که منجر به آشفتگی می­شود.
و. درجازدن[17]: تداوم پاسخ به محرک قبلی، بعد از آنکه محرک جدید ارائه شده است.
ز. وراجی[18]: تکرار بی‌معنی کلمات یا عبارات خاص.
ح. پژواک کلام[19]: تکرار کلمات یا عبارات یک شخص توسط شخص دیگر.
ط. ادغام[20]: ترکیب مفاهیم متفاوت به شکل واحد.
ی. پاسخ نامربوط[21]: پاسخی که با سوال هماهنگی ندارد.
ک. خروج از خط[22]: انحراف تدریجی یا ناگهانی در رشته افکار بدون انسداد.
ل. شل شدن تداعی‌ها[23]: جریان افکار که در آن، فکر به طریقی کاملا نامربوط از موضوعی به موضوع دیگر منحرف می­شود.
م. پرش افکار[24]: ایراد سریع کلمات یا بازی با کلمات که موجب انحراف مکرر از موضوعی به موضوع دیگر می­شود.
نژ. تداعی صوتی[25]: تداعی کلماتی که صدای یکسان ولی معنای متفاوتی دارند؛ کلمات هیچ ارتباط منطقی با هم ندارند.
س. انسداد[26]: قطع ناگهانی در رشته افکار قبل از آنکه فکری به پایان برسد. بعد از یک وقفه کوتاه، شخص از آنچه مورد بحث بوده، چیزی به خاطر نمی­آورد.
ع. گلوسولالی[27]: ابراز پیامی مکاشفه‌ای از طریق کلماتی نامفهوم. سخن گفتن زیرزبانی[28] هم گفته می­شود. اگر در متن مذهب صورت بگیرد، اختلال تفکر شمرده نمی­شود. زبان کلامی خصوصی[29] هم گفته می­شود.
سه. اختلالات خاص در محتوای تفکر که شامل اختلالات زیر است:[30]
الف. فقر محتوای کلام[31]: کلامی که به علت ابهام، تکرارهای بی­معنی و عبارات نامفهوم اطلاعاتی به شنونده منتقل نمی­کند.
ب. عقیده بیش بها داده‌شده[32]: باور اشتباهی غیرمعقول ثابت، که ثبات آن کمتر از تفکر هذیانی است.
ج. هذیان[33]: عقیده باطلی که بر استنباط نادرست شخص از واقعیت بیرونی متکی است، هماهنگ با هوش و زمینه فرهنگی بیمار نیست و با منطق اصلاح نمی­گردد و شامل انواع گوناگونی است.
د. گرایش فکری یا اشتغال فکری[34]: تمرکز فکر روی عقیده­­ای به‌خصوص، همراه با یک مایه عاطفی قوی، مثل گرایش پارانوئید یا اشتغال ذهنی انتحاری.
ه. ایگومانی[35]: اشتغال ذهنی بیمارگونه با خود.
و. مونومانی[36]: اشتغال ذهنی با موضوعی واحد.
ز. خودبیمارانگاری[37]: نگرانی مبالغه­آمیز در مورد سلامت جسمی که مبنای عضوی ندارد، بلکه بر تعبیر غیرواقعی نشانه­ها یا غیرطبیعی بودن احساس­ها متکی است.
ح. وسواس فکری[38]: دوام بیمار­گونه یک فکر یا احساس غیرقابل مقاومت که با سعی منطقی قابل رفع از هشیاری نیست و با اضطراب همراه است.
ط. وسواس عملی[39]: نیاز بیمارگونه برای به انجام رساندن یک تکانه، که اگر مقاومت شود، ایجاد اضطراب می­کند. رفتار تکراری در واکنش به یک فکر وسواسی یا انجام آن طبق آدابی خاص که فی‌نفسه هدفی ندارد مگر جلوگیری از وقوع اتفاقی در آینده.
ی. بددهنی[40]: ادای جبری کلمات زشت.
ک. فوبی[41]: ترس بیمارگونه، مقاوم، غیرمنطقی و اغراق‌آمیز از محرک یا موقعیتی خاص که نتیجه آن میل شدید به اجتناب است و شامل انواع گوناگونی می‌باشد.
ل. نوسیز[42]: حالتی وحی‌گونه که در آن، نور شدیدی پدید می­آید و شخص این احساس را پیدا می­کند که برای هدایت و فرماندهی برگزیده شده است.
م. وحدت عرفانی[43]: احساسی نامحدود از اتحادی اسرارآمیز با قدرتی لایتناهی. اگر هماهنگ با مذهب و محیط فرهنگی بیمار باشد، اختلال محتوای فکر شمرده نمی­شود.
  اختلال تفکر، اغلب در آسیب­های مغزی و سایکوز­ها[44] مشاهده می­شود، اما ممکن است علائمی همچون پرش افکار در بیماران مانیک نیز مشاهده شود.[45] اختلال در تفکر، معمولا از طریق اختلالاتی که در تکلم یا نوشتن نمودار می‌شود، تشخیص داده می­شود.[46]

[1]  سادوک، بنیامین و سادوک، ویرجینیا؛ خلاصه روان‌پزشکی، ترجمه نصرت‌الله پورافکاری، تهران، شهرآب، 1384، چاپ دوم، جلد 1، ص 402.
[2]  همان، ص 403.
[3]  نوعی اختلال روانی که در آن، سنجش واقعیت مختل نشده و اختلال در فرم تفکر وجود ندارد، بلکه اختلال در نحوه تفکر بیمار در مورد جنبه‌های مختلف خود و زندگی خود است.
[4]  reality testing
[5]  formal thought
[6]  illogical thinking
[7]  dereism
[8]  autistic thinking
[9]  magical thinking
[10]  primary process
[11]  emotional insight
[12]  neologism
[13]  word salad
[14]  overinclusion
[15]  tangentiality
[16]  incoherence
[17]  perseveration
[18]  verbigration
[19]  echolalia
[20]  condensation
[21]  irrelevant answer
[22]  derailment
[23]  loosening of association
[24]  flight of ideas
[25]  clang association
[26]  blocking
[27]  glossolalia
[28]  speaking in tongues
[29]  crytolalia
[30]  پورشریفی، حمید؛ روان‌شناسی بالینی، تهران، سنجش، 1382، چاپ اول، ص 76.
[31]  poverty of content
[32]  overvalued idea
[33]  delusion
[34]  trend or preoccupation
[35]  egomania
[36]  monomania
[37]  hypochondria
[38]  obsession
[39]  compulsion
[40]  coprolalia
[41]  phobia
[42]  noesis
[43]  Unio mystica
[44]  شاملو، سعید؛ آسیب‌شناسی روانی، تهران، رشد، 1375، چاپ ششم، ص 99.
[45] Barrera A & Berrios G E (2009) Formal Thought Disorder. Psychopathology 42: 264-269
[46] Andreasen NC. Thought, language, and communication disorders. I. A Clinical assessment, definition of terms, and evaluation of their reliability. Archives of General Psychiatry 1979;36(12):1315-21