1- مهارت هاي درون فردي: شامل عزت نفس، خودآگاهي و شناخت احساسات خود، ابراز عقايد و احساسات خود، پذيرش عقايد و احساسات خود، استفاده ي مناسب از عواطف، بهره وري از استقلال تفکر، خودشکوفايي، اظهار وجود، بازشناسي و فهم احساسات خود، احترام به خود و عدم وابستگي.
2- مهارت هاي ميان فردي: شامل درک افراد با خصوصيات متفاوت، همدلي، مسؤوليت پذيري اجتماعي، عضو گروه بودن و همکاري متقابل، توان آگاهي از احساسات و حالات ديگران و توانايي تحسين و انتقاد مناسب.
3- سازگاري يا قابليت انطباق: شامل حل مشکلات و تشخيص و تعريف مسائل زندگي، يافتن راه حل مناسب، واقع گرايي و انعطاف پذيري .
4- کنترل استرس: شامل توان مقابله با وقايع، مشکلات، فشارهاي روحي- رواني، کنترل هيجانات منفي و مثبت.
5- خلق و خوي عمومي: شامل شادي، نگرش مثبت و حفظ آن در شرايط سخت، خوش بيني و احساس رضايت.
IQ، شامل استعدادها و معلومات ذهني فرد مي شود، در حالي که EQ، به مهارت هاي زندگي و ارتباط بين فردي اطلاق مي گردد. هوش هيجاني بيان مي کند که چرا افراد با ضريب هوشي متوسط، گاهي موفق تر از افرادي هستند که از ضريب هوشي بالاتري برخوردارند. شکي نيست که برخورداري از ضريب هوشي بالا، به تنهايي براي حل مسائل پيچيده ي زندگي کفايت نمي کند. برخلاف IQ که بيش تر تحت تأثير عوامل وراثتي ست و در طول زندگي و به خصوص پس از بلوغ، تا اندازه اي ثابت مي ماند، هوش هيجاني، بيش تر اکتسابي و تحت تأثيرعوامل محيطي و تربيتي ست. بنابراين هوش هيجاني، حتي در بزرگسالي هم مي تواند پرورش يافته و قوي تر شود.
خصوصيات افرادي که داراي هوش هيجاني بالا هستند:
اين افراد مي توانند عواطف خود و ديگران را کنترل نمايند، پيامدهاي مثبت و منفي رفتار را مي دانند، نقاط ضعف و قوت خود را مي شناسند، از توانمندي هاي اجتماعي بالايي برخوردارند، سطح يادگيري بالاتر و عملکرد شغلي بهتري دارند، احساسات خود را به وضوح بيان مي کنند، از ابراز احساسات خود بيمي ندارند، قادر به ايجاد ارتباط مناسب کلامي و غير کلامي هستند، احساسات را با تعقل و منطق متعادل مي سازند، به ديگران وابستگي غير منطقي ندارند، داراي انگيزه هاي دروني اند، قدرت، ثروت، شهرت، موقعيت اجتماعي و تأييد ديگران، به آنان روحيه ي کاذب نمي دهد، انعطاف پذيرند، شکست در آنان آثار عميق روحي و رواني بر جاي نمي گذارد، توانايي تشخيص هيجانات عميق و پيچيده را دارند، مسؤوليت احساسات خود را بر عهده مي گيرند، مهارت هاي کسب آرامش، اعتماد به نفس و انگيزش را به خوبي مي دانند، در کارهاي گروهي، موفق هستند، خلاقيت بالايي دارند، خودباوري و خودارزيابي دارند، مي کوشند تا احساسات خود را پيش بيني کنند، موقعيت هايي که به طور مداوم در آنان احساسات منفي بر مي انگيزد را شناسايي کرده و تغيير مي دهند، مهربان و صميمي اند، آسوده خاطر و مسلط به خود مي باشند، عشق و دوست داشتن را به خوبي درک مي کنند، به عواقب کارهاي خود مي انديشند، براي افزايش عزت نفس خود تلاش مي کنند، مستقل هستند، احساسات خود را به رسميت مي شناسند، از مصرف مواد مخدر يا الکل و سيگار به منظور فرار موقت از موقعيت هاي سخت و پر فشار رواني، اجتناب کرده و به جاي آن، به حل مسأله مي پردازند.
خصوصيات افرادي که داراي هوش هيجاني پايين هستند:
اين افراد، احساسات خود را کم تر بروز مي دهند، مسؤوليت احساسات شان را بر عهده نمي گيرند، شخصيت باثباتي ندارند، اغلب بي احساس هستند و حس همدلي و همدردي ندارند، از نظر عاطفي، هيچ وقت در دسترس نيستند، اعتراف به خطا يا عذرخواهي را دشوار مي دانند، در مورد افراد، سريع قضاوت مي کنند، در مقابل انتقاد، بي صبرند، به دنبال برقراري ارتباط با جايگزين هاي غير انساني هم چون حيوانات خانگي يا گياهان و يا موجودات خيالي هستند، بر اعتقادات خود هر چند غلط، پافشاري مي کنند و با تغيير، کاملاً مخالف اند و احساس بي علاقگي، ناپايداري، عصبانيت، وابستگي و شکست مي کنند.
مهارت هاي هوش هيجاني، با تعليم و تربيت کودکان به وسيله ي پدر و مادر آغاز مي شود، بنابراين لازم است والدين، خود مهارت هاي لازم را در اين زمينه کسب کنند.
چگونه کودکاني با هوش هيجاني بالا پرورش دهيم؟
به کودک آموزش دهيد که احساسات خود را بشناسد و آن ها را نام گذاري کند. به عنوان نمونه بتواند بيان کند که اکنون چه حالي دارد؛ عصباني ست، شاد است، ناراحت است و … تصوير حالت هاي مختلف هم چون خشم، غم، شادي، گريه، تعجب و … را روي کاغذ بکشيد و به کودک توضيح دهيد.
*براي احساسات کودک، ارزش قائل شويد. به او بياموزيد که صادقانه، هيجانات و احساسات خود را بروز دهد و او را مجبور به سرکوب احساسات منفي اش نکنيد، بلکه طريقه ي درست بروز آن ها را آموزش دهيد.
*ايجاد محيط امن عاطفي که کودک بتواند به راحتي احساساتش را بيان کند، ضروري ست.
*به جاي نام گذاري روي فرزندان، با صفات گوناگون چون خجالتي، ترسو، بي دست و پا و … احساسات آنان را نام گذاري کنيد، مانند:« من فکر مي کنم که تو احساس خجالت يا ترس مي کني.»
*اشتباهات و عذرخواهي کودک را بپذيريد.
*با کودک در تمام شرايط، همدلي داشته باشيد. سعي کنيد خود را به جاي او قرار دهيد و احساساتش را به جاي انکار، تأييد کنيد. به عنوان نمونه اگر نتوانست کاري را به درستي انجام دهد، به او بگوييد طبيعي ست و شما هم که هم سن او بوديد و يا تمام کودکان هم سن او، همين مشکلات را داشته و دارند و چگونگي يافتن راه حل را به او آموزش دهيد.
*مهارت هاي اجتماعي و ارتباطات را به کودک آموزش دهيد.
*به کودک کمک کنيد تا ديگران، روابطي صميمانه همراه با ادب، برقرار نمايد.
*نحوه ي برخورد با مشکلات و حل آن ها را در موقعيت هاي مختلف، به کودک آموزش دهيد.
*بهترين معلم کودک، رفتار والدين است نه گفتار آنان، بنابراين از کلمات و جملات نامناسب براي بروز احساسات تان استفاده نکنيد، بيش از حد، از کودک انتقاد نکنيد تا اعتماد به نفسش را از دست ندهد و در موقعيت هاي پر استرس، مهارت هاي تسلط برهيجانات را به کار ببرد.